Τι είναι τα αλκαλοειδή τροπανίου, γιατί αποτελούν σοβαρό κίνδυνο και γιατί ανακαλούνται τρόφιμα που τα περιέχουν.
Η Γαλλία ενημέρωσε την περασμένη Παρασκευή την Ευρώπη μέσω του RASFF για ανάκληση αλεύρων αραβοσίτου στα οποία ανιχνεύτηκε υψηλή ποσότητα αλκαλοειδών τροπανίου. Το αλεύρι διανέμεται σε Γαλλία, Ολλανδία, Ρουμανία, ΗΠΑ και Χονγκ Κονγκ.
Γιατί όμως ο κίνδυνος για τους καταναλωτές από προϊόντα που περιέχουν αλκαλοειδή τροπάνίου ανήκει στη κατηγορία του RASFF “σοβαρός”;
Τον Σεπτέμβριο του 2023 στην Πορτογαλία, σημειώθηκαν 209 τροφικές δηλητηριάσεις από ψωμί καλαμποκάλευρου λόγω τροπανικών αλκαλοειδών, με τα συμπτώματα να εμφανίζονται αμέσως μετά την κατανάλωση έως και δύο ώρες αργότερα. Το καλοκαίρι του 2022 οι αρχές σε Βέλγιο, Γαλλία και Λουξεμβούργο προχώρησαν σε πολλές ανακλήσεις τροφίμων (κυρίως σνακ τορτίγιας) λόγω αλκαλοειδών τροπανίου, ενώ για το ίδιο λόγο και η Ισπανία ανακάλεσε μπισκότα σοκολάτας. Επίσης τον Μάρτιο του 2023, 22 χώρες –μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα– ενημερώθηκαν μέσω της Ευρωπαϊκής πύλης έγκαιρης ειδοποίησης RASFF για επικίνδυνο αλεύρι που παράγεται στην Γερμανία και περιείχε υψηλή ποσότητα σε αλκαλοειδή τροπανίου. Στην Κίνα, εργάτες αρρώστησαν και ένας πέθανε μόλις 30 λεπτά μετά το δείπνο, το οποίο περιελάμβανε τρόφιμο που ήταν μολυσμένο με αλκαλοειδή τροπανίου. Στην Ουγκάντα το 2019, η ανθρωπιστική επισιτιστική βοήθεια (προϊόν γνωστό ως Σούπερ Δημητριακά που αποτελείται από καλαμπόκι και σόγια) μολυσμένη με ΤΑ του D. stramonium ήταν υπεύθυνη για την τροφογενή εστία που προκάλεσε περισσότερες από 300 νοσηλείες και 5 θανάτους.
Η τωρινή ανακοίνωση ανάκλησης των Γαλλικών αρχών τονίζει: «Σε περίπτωση σημαντικής κατανάλωσης αυτού του προϊόντος, τα αποτελέσματα μπορεί να είναι τα ακόλουθα: ξηροστομία, διεσταλμένες κόρες, διαταραχές της όρασης, ταχυκαρδία, διέγερση, σύγχυση – Σταματήστε την κατανάλωση -Σταματήστε τη χρήση του προϊόντος – Καταστρέψτε το προϊόν».
Τι είναι τα αλκαλοειδή τροπανίου
Τα αλκαλοειδή του τροπάνιου είναι φυσικά φυτικά συστατικά που βρίσκονται σε μια μεγάλη ποικιλία φυτών ως προστασία από τα παράσιτα. Περισσότερα από 200 διαφορετικά αλκαλοειδή τροπανίου είναι γνωστά όπως η ατροπίνη και η σκοπολαμίνη. Η μόλυνση των τροφίμων μπορεί να συμβεί εάν τμήματα (κυρίως σπόροι) φυτικών ειδών που περιέχουν αλκαλοειδή τροπανίου συλλέγονται ακούσια με γεωργικές καλλιέργειες. Τα συμπτώματα της δηλητηρίασης από τροπανικά αλκαλοειδή είναι συνήθως ξηροστομία, μειωμένη σιελόρροια, θολή όραση, πιθανή διαστολή της κόρης του ματιού, ζάλη, διανοητική σύγχυση, αποπροσανατολισμός, παραισθήσεις και μειωμένη μυϊκή δύναμη. Το ιδιαίτερο με αυτή την τοξική ουσία είναι πως τα συμπτώματα μπορούν να εμφανιστούν αμέσως μετά την κατανάλωση (5 έως 30 λεπτά).
Σύμφωνα με την οδηγία της Ευρωπαϊκής Αρχής Ασφάλειας Τροφίμων για την ατροπίνη και τη σκοπολαμίνη, η οξεία δόση αναφοράς είναι 0,016 μg ανά κιλό σωματικού βάρους. Για ένα άτομο που ζυγίζει 65 κιλά, αυτό υπολογίζεται σε συνολική ασφαλή πρόσληψη 1,04 μg ατροπίνης και σκοπολαμίνης. Για ένα παιδί προσχολικής ηλικίας που ζυγίζει 20 κιλά, υπολογίζεται μια συνολική ασφαλής πρόσληψη 0,32 μg ατροπίνης και σκοπολαμίνης. Ως εκ τούτου, ο κανονισμός (ΕΕ) 2023/915 ορίζει ανώτατα επίπεδα παρουσίας αλκαλοειδών τροπάνιου για ορισμένα δημητριακά, προϊόντα που προέρχονται από αυτά και αφεψήματα από βότανα.
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA), τα αλκαλοειδή τροπανίου έχουν ιδιαίτερη τοξικολογική σημασία στα δημητριακά και στις παιδικές τροφές με βάση τα δημητριακά, στο φαγόπυρο, στους ελαιούχους σπόρους όπως το λινάρι και τους ηλιόσπορους, τα προϊόντα σόγιας και τα αφεψήματα βοτάνων. Αυτά τα προϊόντα μπορεί να μολυνθούν από μέρη φυτών, κυρίως τους σπόρους, από ορισμένα φυτά που περιέχουν αλκαλοειδή τροπανίου. Οι κύριες πηγές βοτανικής μόλυνσης είναι οι σπόροι Datura stramonium (υπενθυμίζεται η τροφική δηλητηρίαση 7 ανθρώπων στην Αθήνα που μπέρδεψαν τα βλίτα με διαβολόχορτο (Datura)) και άλλα γένη Datura, και τα μούρα Atropa belladonna (θανατηφόρο νυχτολούλουδο) και Hyoscamus niger (henbane).
Για όλα τα παραπάνω, είναι απαραίτητο οι παραγωγοί τροφίμων και οι μεταποιητικές εταιρείες να εξασφαλίσουν, τα επόμενα χρόνια, τη μείωση της ποσότητας ανεπιθύμητων φυτών που παράγουν ΤΑ σε καλλιέργειες, πρώτες ύλες και τελικά προϊόντα, ακολουθώντας ορθές γεωργικές και μεταποιητικές πρακτικές.
