Άρθρο της Ελισσάβετ Φελώνη, Δρ. Υδρολόγος, Διδάσκουσα ΠΑΔΑ.
Η φετινή λειψυδρία, που έπληξε σοβαρά αρκετές περιοχές της Ελλάδας, έφερε στην επιφάνεια το χρόνιο ζήτημα της διαχείρισης των υδατικών πόρων. Με τις εντεινόμενες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, η ανάγκη για αναθεώρηση της στρατηγικής διαχείρισης νερού στη χώρα μας είναι επιτακτική. Εάν δεν προχωρήσουμε άμεσα σε βελτιώσεις, ο κίνδυνος να αντιμετωπίσουμε σοβαρά προβλήματα στην κάλυψη της ζήτησης είναι υπαρκτός, με πρώτους τομείς που επηρεάζονται τον αγροτικό και τον τουριστικό.
Η Ελλάδα δεν είναι ουσιαστικά ξηρή χώρα, αλλά αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις στην κατανομή των υδάτων, καθώς οι βροχοπτώσεις ποικίλλουν σημαντικά ανά περιοχή και εποχή. Οι βόρειες και δυτικές περιοχές δέχονται πολύ περισσότερη βροχή από τις νότιες και ανατολικές, όπου συγκεντρώνεται ο πληθυσμός, οι περισσότερες δραστηριότητες και άρα η υψηλή ζήτηση, ιδιαίτερα στην Αττική, τη Θεσσαλία και τις Κυκλάδες. Το καλοκαίρι, όταν η ζήτηση κορυφώνεται λόγω τουρισμού και άρδευσης, τα αποθέματα νερού φθίνουν, ενώ οι βροχοπτώσεις απουσιάζουν. Επιπλέον, η κλιματική αλλαγή επιδεινώνει την κατάσταση, με υψηλότερες θερμοκρασίες και πιο ασταθείς βροχοπτώσεις, που ασκούν μεγαλύτερη πίεση στα αποθέματα νερού.
Η επίδραση της λειψυδρίας στην αγροτική παραγωγή
Ο αγροτικός τομέας, που απορροφά περίπου το 85% του συνολικού νερού, βίωσε φέτος έντονα τις συνέπειες της λειψυδρίας, με τη σοδειά σε πολλές περιοχές να μειώνεται στο 1/3. Ωστόσο, τα υφιστάμενα αρδευτικά συστήματα είναι αναποτελεσματικά και συχνά σπαταλούν πολύτιμους πόρους, με τις απώλειες να φτάνουν σε ορισμένες περιπτώσεις το 60%. Η χρήση τεχνολογιών «έξυπνης γεωργίας» και η ενσωμάτωση ανακυκλωμένου νερού στην άρδευση, αποτελούν κρίσιμα βήματα που η Ελλάδα έχει καθυστερήσει να υιοθετήσει, συγκρινόμενη για παράδειγμα με την Κύπρο, όπου σήμερα διοχετεύεται στη γεωργία 17% ανακυκλωμένο νερό, και ο στόχος για το 2030 είναι το 40% του αρδευτικού νερού να προέρχεται από ανακυκλωμένο.
Η υδατική επάρκεια στις τουριστικές περιοχές
Στη νησιωτική χώρα και όχι μόνο, η έλλειψη νερού κατά τη θερινή περίοδο γίνεται όλο και πιο εμφανής, με κάποιες περιοχές να δυσκολεύονται ακόμη και στην κάλυψη των βασικών αναγκών. Οι αιτίες είναι πολλές: υποβαθμισμένοι και περιορισμένοι τοπικοί υδάτινοι πόροι, δίκτυα με απώλειες που φτάνουν έως το 25%, ανεπαρκής υποδομή και διαχείριση και, φυσικά, οι αυξανόμενες καλοκαιρινές ανάγκες. Ακόμη και η Πρωτεύουσα, παρότι δεν κινδύνευσε άμεσα η υδροδότηση, αντιμετώπισε πίεση στο (διευρυμένο την τελευταία 20ετία) υδροσύστημα.
Η σοβαρή πίεση που καταγράφηκε αυτή τη χρονιά ανέδειξε τη δομική αδυναμία στη διαχείριση των υδατικών πόρων και υπογράμμισε την επείγουσα ανάγκη για δράση. Ενώ η έλλειψη πόρων αποτελεί σημαντικό εμπόδιο, εξίσου καθοριστική είναι και η αδυναμία λήψης άμεσων αποφάσεων σε πολιτικό επίπεδο.
Για να δημιουργηθεί μια στρατηγική που θα διασφαλίσει επάρκεια και βιωσιμότητα, χρειάζονται πολυεπίπεδες παρεμβάσεις για τη βιώσιμη διαχείριση του νερού, όπως:
Εκσυγχρονισμός υποδομών: Αναβάθμιση δικτύων και εφαρμογή τεχνολογιών αιχμής (όπως η τηλεμετρία και ο τηλεχειρισμός) για τη μείωση των απωλειών από διαρροές.
Κατασκευή φραγμάτων και δεξαμενών: Νέες υποδομές για την αποθήκευση νερού και την κάλυψη των αναγκών τόσο σε περιόδους ξηρασίας όσο και σε έντονα καιρικά φαινόμενα, όχι με διαδικασίες κατεπείγοντος, αλλά με στρατηγική αξιολόγηση των αναγκών της κάθε περιοχής.
Επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση νερού: Ακολουθώντας διεθνείς βιώσιμες πρακτικές, ενίσχυση των μονάδων επεξεργασίας λυμάτων για την παροχή ανακυκλωμένου νερού στην άρδευση και τη βιομηχανία, καθώς και υλοποίηση μικρής κλίμακας συστημάτων ανακύκλωσης σε κτίρια και κοινότητες.
Υποστήριξη του αγροτικού τομέα: Ενημέρωση, εκπαίδευση και ουσιαστική υποστήριξη των αγροτών για τη χρήση τεχνολογιών γεωργίας ακριβείας και τη σταδιακή στροφή σε καλλιέργειες ανθεκτικές στις αλλαγές του κλίματος.
Η αλλαγή κουλτούρας ως μοχλός βιωσιμότητας
Η αλλαγή νοοτροπίας στην κατανάλωση και διαχείριση του νερού είναι ίσως το σημαντικότερο, αλλά πιο δύσκολο βήμα. Η καλλιέργεια περιβαλλοντικής ευαισθησίας ξεκινά από την εκπαίδευση και διαχέεται στην κοινωνία. Τα προγράμματα ενημέρωσης στα σχολεία, με έμφαση σε βασικές γνώσεις για το νερό και τις μεθόδους εξοικονόμησης, θα ενισχύσουν τη δημιουργία μιας νέας γενιάς με συνείδηση και άποψη για τη βιώσιμη διαχείριση των πόρων. Μέσα από πιλοτικά προγράμματα στα πανεπιστήμια, παρατηρούμε ήδη ότι υπάρχει ανάγκη για περισσότερες βασικές γνώσεις, ενώ είναι θετικό το γεγονός ότι οι μαθητές δείχνουν ενδιαφέρον για αυτά τα θέματα. Στο πλαίσιο αυτό, η συνεργασία της τοπικής αυτοδιοίκησης, των ειδικών και των οργανισμών είναι καθοριστική για την προώθηση και την προσαρμογή του μηνύματος στις ιδιαίτερες ανάγκες κάθε περιοχής.
Ως χώρα και ως πολίτες, χρειάζεται να αναλάβουμε δράση ώστε να αποτελέσουμε το θετικό παράδειγμα. Η φετινή υδατική κρίση μπορεί και πρέπει να αποτελέσει την αφετηρία – να μπει ο θεμέλιος λίθος για μια στρατηγική στοχευμένη και αποτελεσματική, με σκοπό να οικοδομήσουμε ένα βιώσιμο αύριο για την Ελλάδα.
