“ALLIED FORCE” (1999): Η ΑΛΛΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΟΥ ΛΟΦΟΥ

Είναι οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ παντοδύναμες στρατιωτικές οντότητες που εκμηδενίζουν αντιπάλους με μηδενικές απώλειες; Αυτό διαλαλούν τα δυτικά ΜΜΕ και οι επίσημες Δυτικές στρατιωτικές πηγές. Ωστόσο, από την “άλλη πλευρά του λόφου” έρχονται πληροφορίες που αντικρούουν το αφήγημα της παντοδυναμίας των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ. Την δυνατότητα διερεύνησης αυτού του ζητήματος μας δίνει η Επιχείρηση Allied Force, η εκστρατεία ανηλεούς και αδιάκριτου βομβαρδισμού της πρώην Γιουγκοσλαβίας από το ΝΑΤΟ με αφορμή το πρόβλημα του Κοσσυφοπεδίου το 1999.

Ως επιχείρηση “Allied Force” ονομάζουμε την εκστρατεία βομβαρδισμού της Γιουγκοσλαβίας το 1999 ώστε να εξαναγκαστεί η τελευταία να συναινέσει στην προωθούμενη από το ΝΑΤΟ συμφωνία που θα έδινε λύση στην σύγκρουση στο Κοσσυφοπέδιο. Η τελευταία είχε ξεκινήσει ήδη από το 1997 και εκτραχυνθεί το επόμενο έτος, σε σημείο ώστε να απειληθεί δυναμική παρέμβαση του «διεθνούς παράγοντα» ήδη από τον Οκτώβριο του 1998. Οι συνομιλίες που διεξάγονταν στο Ραμπουγιέ της Γαλλίας για την εκτόνωση της έντασης και για τις οποίες υπήρχε συγκρατημένη αισιοδοξία για την έκβαση τους,     τουλάχιστον από γιουγκοσλαβικής πλευράς, κατέρρευσαν ξαφνικά τον Μάρτιο του 1999, οπότε επανήλθε η απειλή της δυναμικής παρέμβασης εκ μέρους του ΝΑΤΟ.

Το στρατηγικό σφάλμα στο οποίο υπέπεσε το ΝΑΤΟ, να γνωστοποιήσει ήδη μήνες πριν τις προθέσεις του, έδωσε τον χρόνο στους Γιουγκοσλάβους ώστε να ετοιμαστούν να αντιμετωπίσουν την ισχυρότερη, εκείνη την εποχή, πολεμική μηχανή του πλανήτη.

Γενικά η εκστρατεία από ΝΑΤΟϊκής πλευράς κρίνεται επιτυχημένη καθώς επετεύχθη ο στρατηγικός αντικειμενικός σκοπός: οι Γιουγκοσλάβοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν το Κοσσυφοπέδιο. Ήταν όμως οι επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ άψογες απέναντι στην συμβατική άμυνα μίας μικρής – εν σχέση με το ΝΑΤΟ – χώρας; Η εικόνα της παντοδυναμίας των ΗΠΑ και κατ’ επέκταση του ΝΑΤΟ ισχύει; Διότι αν ο σκοπός επετεύχθη μεν αλλά με βαριές απώλειες δε, αυτό σημαίνει ότι το ΝΑΤΟ και οι ΗΠΑ απέναντι σε μία μεγάλη δύναμη όπως η Ρωσία και η Κίνα δεν θα έχουν το ανάλογο αποτέλεσμα. Κάτι το οποίο σήμερα είναι επίκαιρο, καθώς οι ΗΠΑ μιλάνε για χαμένη αμυντική υπεροχή απέναντι σε ισοδύναμες δυνάμεις (Κίνα, Ρωσία). Ας δούμε λοιπόν τι στοιχεία μας δίνουν εναλλακτικές πηγές πληροφοριών για την Επιχείρηση Allied Force, πέραν των καθεστωτικών ΜΜΕ της Δύσης.

Στις παρακάτω γραμμές θα επιχειρηθεί μια εναλλακτική θεώρηση της όλης εκστρατείας καταναγκασμού της Γιουγκοσλαβίας από επιχειρησιακής πλευράς, ώστε να διαλυθούν μύθοι που οι Δυτικοί καλλιεργούν για τον εαυτό τους και για την ισχύ τους επί δεκαετίες. Η εξέταση από πλευράς μας θα λάβει υπόψη κυρίως πηγές προερχόμενες από την «άλλη πλευρά του λόφου», κυρίως γιουγκοσλαβικές και ρωσικές, όχι γιατί αυτές είναι αξιωματικά πιο αξιόπιστες, αλλά διότι δίνουν μια πιο ρεαλιστική και αληθοφανή εκδοχή για τα γεγονότα, ιδωμένη μέσα από το πρίσμα της κοινής λογικής και αίσθησης περί της πραγματικότητας.

Γιουγκοσλαβική επιχειρησιακή προετοιμασία

Το αμυντικό δόγμα το οποίο είχαν αποκρυσταλλώσει οι Γιουγκοσλάβοι στρατιωτικοί ηγέτες, δεν βασίζονταν στην καταβολή προσπάθειας για την κατά κράτος επικράτηση επί του αντιπάλου, πράγμα άλλωστε αδύνατο με βάση τον συσχετισμό δυνάμεων  με το ΝΑΤΟ, αλλά στην υιοθέτηση μιας μορφής “ημι-παρτιζάνικου” αγώνα, με βάση την δράση συμβατικών μέσων με αντισυμβατικό και ανορθόδοξο τρόπο.

Βάσει αυτού του δόγματος, τα σχέδια των Γιουγκοσλάβων δεν προέβλεπαν την κατά μέτωπο αντιπαράθεση με τον αντίπαλο, αλλά έναν συνδυασμό επιχειρησιακών δράσεων όπου άνθρωποι και μέσα θα συντονίζονταν για την διεξαγωγή “εύκαμπτης” άμυνας, με εκτεταμένη χρήση μέσων, μεθόδων, τεχνικών και τακτικών κάλυψης, απόκρυψης και παραλλαγής, και “αναδυόμενων” (“pop-up”) απειλών έναντι των εναέριων μέσων της Συμμαχίας. Τα αποτελέσματα από την επιχειρησιακή υλοποίηση αυτού του σχεδιασμού κρίνονται εντυπωσιακά, ακόμη και από το ίδιο το ΝΑΤΟ, τουλάχιστον στο σκέλος της απόκρυψης και παραλλαγής.

Έχει σημασία να αντιληφθούμε την επιχειρησιακή σκέψη των Γιουγκοσλάβων. Οι τελευταίοι “δεν έπαιζαν για να κερδίσουν” αλλά “για να μην χάσουν”. Ως εκ τούτου πρώτιστη σημασία στην λογική τους δεν έπαιζε η προστασία των πολιτικών, βιομηχανικών και εργοστασιακών τους υποδομών, αλλά η προστασία και επιβίωση των στρατιωτικών τους δυνάμεων, ειδικά των αεροπορικών και κυρίως των στοιχείων αντιαεροπορικής (Α/Α) άμυνας, εν όψει της επαπειλούμενης χερσαίας επιχείρησης κατά της χώρας τους. Αν τα αεροσκάφη τους και κυρίως τα στοιχεία αεράμυνας τους καταστρέφονταν, η χώρα θα ήταν παντελώς ανυπεράσπιστη σε περίπτωση χερσαίας εισβολής.  Ως εκ τούτου, αυτά έπρεπε να προστατευθούν ως “κόρη οφθαλμού” και να μην αναλωθούν σε συμβατικές αποστολές προστασίας της πολιτικής υποδομής της χώρας (κάτι που θεωρητικά αποτελεί την αποστολή της ενεργητικής αεράμυνας μιας χώρας), καθώς σε αυτήν την περίπτωση η καταστροφή, αργά ή γρήγορα, των Α/Α μέσων θα ήταν περίπου βέβαιη, με βάση τον γενικότερο συσχετισμό δυνάμεων.

Οι Γιουγκοσλάβοι, ή τουλάχιστον η ανώτατη πολιτική τους ηγεσία, ήταν πεπεισμένοι πως ο διεθνής παράγοντας και ειδικότερα η Ρωσία και η Κίνα, θα παρέμβαιναν και θα διευθετούσαν την σύγκρουση. Αυτοί (οι Γιουγκοσλάβοι) έπρεπε να κρατήσουν μερικές ημέρες ή το πολύ εβδομάδες. Τελικά η παρέμβαση του διεθνούς παράγοντα στην οποία τόσες ελπίδες είχαν εναποθέσει δεν ήρθε ποτέ (κάτι που πρέπει να αποτελέσει σημείο προβληματισμού για το ελληνικό πολιτικό σύστημα) και ο πόλεμος διήρκεσε 79 ολόκληρες ημέρες, ώσπου τελικά να καμφθεί η θέληση τους για συνέχιση του αγώνα, αντιλαμβανόμενοι το αδιέξοδο στο οποίο είχαν περιέλθει. Παρά ταύτα, από καθαρά στρατιωτικής πλευράς, οι Γιουγκοσλαβικές Ένοπλες Δυνάμεις (ΓΕΔ) επέδειξαν, όπως θα αναλυθεί στις γραμμές αυτού του άρθρου, αξιοθαύμαστη αντοχή και ανθεκτικότητα στις αεροπορικές προσβολές των δυνάμεων του ΝΑΤΟ, καταφέρνοντας τους μάλιστα ισχυρά και σε ορισμένες περιπτώσεις εντυπωσιακά πλήγματα.

Γιουγκοσλαβική διάταξη μάχης

Η “Νέα Γιουγκοσλαβία” που προέκυψε από την διάλυση της κραταιάς “Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας” προχώρησε σε αναδιοργάνωση των Ενόπλων Δυνάμεών της στις 20 Μαΐου του 1992. Στα πλαίσια αυτών των δομικών αλλαγών, τα αεροσκάφη και τα ελικόπτερα της Γιουγκοσλαβικής Αεροπορίας έλαβαν νέα διακριτικά σήματα, λόγω των οποία αποκαλέστηκαν σκωπτικά “τα αεροσκάφη της Pepsi-Cola” λόγω της ομοιότητας τους με το σχήμα και τον χρωματισμό του εμπορικού σήματος της ομώνυμης εταιρείας αναψυκτικών. Η περίοδος  από τον Ιούνιο έως τον Σεπτέμβριο του 1992 χαρακτηρίζεται ως η περίοδος αναδιοργάνωσης της Γιουγκοσλαβικής Αεροπορίας.

Προηγουμένως, η Αεροπορία και η Αεράμυνα περιλάμβαναν μικτά σώματα, στα οποία συνυπήρχαν στοιχεία τόσο αεροπορίας όσο και αεράμυνας. Με την νέα μορφή, συγκροτήθηκε  ανεξάρτητο Σώμα Αεροπορίας και ανεξάρτητο Σώμα Αεράμυνας, που από κοινού συγκροτούσαν τον Κλάδο Αεροπορίας και Αεράμυνας. Επίσης οι Ταξιαρχίες (Πτέρυγες σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα) αντικατέστησαν τα Συντάγματα (Σμηναρχίες σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα). Με βάση αυτό το οργανωτικό σχήμα, όλα τα μαχητικά αεροσκάφη συγκεντρώθηκαν στις 204^η και 83^η Ταξιαρχίες Αεροπορίας. Αυτή η φάση διήρκεσε για λίγο, καθώς ήδη από το 1994, οι Ταξιαρχίες μετέπεσαν σε Συντάγματα. Το ίδιο έτος, τέσσερις Μοίρες μαχητικών – μια εξοπλισμένη με MIG-29 και τρεις εξοπλισμένες με MIG-21 – μεταφέρθηκαν από το Σώμα Αεροπορίας στο Σώμα Αεράμυνας. Η νέα Γιουγκοσλαβική Αεροπορία έμοιαζε με σκιά της άλλοτε κραταιάς Αεροπορίας της ενωμένης Γιουγκοσλαβίας. Για του λόγου του αληθές, ο αριθμός των κύριων αεροπορικών της βάσεων συρρικνώθηκε από 20 την εποχή της ενωμένης Γιουγκοσλαβίας σε μόλις 5 την νέα εποχή.

Οι διεθνείς κυρώσεις και το εμπάργκο όπλων που επιβλήθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη την επαύριον της έναρξης του πολέμου το 1991 έπληξαν σε καίριο βαθμό την επιχειρησιακή ετοιμότητα της Αεροπορίας της Νέας Γιουγκοσλαβίας και οδήγησαν στον σημαντικό περιορισμό του στόλου των αεροσκαφών της. Στα μέσα της δεκαετίας του ’90, 16 μαχητικά αεροσκάφη MIG-21 PFM, 4 MIG-21MF, 4 εκπαιδευτικά MIG-21U, 5 MIG-21UC και 5 φωτοαναγνωριστικά MIG-21R παροπλίστηκαν και τέθηκαν εκτός της διάταξης μάχης της Γιουγκοσλαβικής Αεροπορίας. Η Συνθήκη του Dayton περιόρισε τον αριθμό των αεροσκαφών μάχης της Γιουγκοσλαβικής Αεροπορίας σε μόλις 155. Προκειμένου να συμμορφωθούν με τις προβλέψεις της εν λόγω συνθήκης, οι Γιουγκοσλάβοι έπρεπε να προχωρήσουν σε εργασίες αφαίρεσης της υποδομής οπλισμού από αριθμό αεροσκαφών Super Galeb G-4, μετά τις οποίες τα αεροσκάφη έλαβαν τον κωδικό χαρακτηρισμό N-62S.

Ο εξοπλισμός της αεροπορίας αποτελούνταν κυρίως από αεροσκάφη “δεύτερης γενιάς” και η αγορά νέου εξοπλισμού αποκλείστηκε λόγω των διεθνών κυρώσεων αλλά και της κακής οικονομικής κατάστασης της χώρας. Αυτό βέβαια είχε επιπτώσεις στην ποιότητα του εξοπλισμού. Για παράδειγμα η ηλικία των συστημάτων ραντάρ που χρησιμοποιούνταν κυμαίνονταν από 13 έως 30 έτη.

Η αεράμυνα διέθετε συστήματα S-75 (SA-2 Guideline), S-125 (SA-3 Goa) και 2K12 Kub (SA-6 Gainful).

Την βάση του εξοπλισμού της αεροπορίας αποτελούσαν τα αεροσκάφη MIG-21 στην έκδοση –bis, ενώ τα πιο σύγχρονα αεροσκάφη ήταν τα MIG-29 τα οποία ωστόσο υπηρετούσαν σε μόλις 16 μονάδες συγκροτώντας μια Μοίρα.

Το 1996 η Ρωσία πρότεινε στην Γιουγκοσλαβία την αποπληρωμή του χρέους της ΕΣΣΔ με την παράδοση 20 MIG-29 καθώς και συστημάτων αεράμυνας μεγάλης εμβέλειας S-300. Η πρόταση απορρίφθηκε καθώς η γιουγκοσλαβική ηγεσία εκτιμούσε πως η πιθανότητα ενός νέου πολέμου ήταν μηδαμινή, ενώ και οι επιχειρησιακές ανάγκες της αεροπορίας προσανατολίζονταν στην απόκτηση αριθμού επιθετικών αεροσκαφών SU-25.

Οι μόνες προσθήκες στο οπλοστάσιο της Γιουγκοσλαβικής αεροπορίας ήταν 3 ελικόπτερα SA.342 Gazelle που αποκτήθηκαν από τον Λίβανο, 2 ελικόπτερα Mi-8 και 2 Mi-17 που αποκτήθηκαν από την Ρωσία (ή σύμφωνα με άλλη εκδοχή από την ουκρανική Ukrspecexport) για τις ανάγκες της Μοίρας Ειδικών Δυνάμεων (“Κόκκινα Μπερέ”).

Γενικά, η απόκτηση ελικοπτέρων προκρίθηκε λόγω της εμπειρίας από τις συγκρούσεις στην Βοσνία-Ερζεγοβίνη, όπου τα πρώτα χρησιμοποιήθηκαν για την διείσδυση ομάδων ειδικών δυνάμεων, για μεταφορές προσωπικού και υλικού καθώς και για εκκενώσεις τραυματιών στα πλαίσια αποστολών MEDEVAC. Τα ελικόπτερα χρησιμοποιήθηκαν τόσο από τους Σερβοβόσνιους όσο και από φίλα προσκείμενους σε αυτούς μουσουλμάνους της Βοσνίας για την εκτέλεση ποικίλης μορφής αποστολών. Τα ελικόπτερα έδρασαν με επιτυχία σε εκείνη την σύγκρουση, όπου χρησιμοποίησαν ειδικές τακτικές πτήσης σε εξαιρετικά χαμηλό ύψος για να αποφύγουν τον εντοπισμό τους από τα αεροσκάφη του ΝΑΤΟ που επιτηρούσαν τους ουρανούς για την εφαρμογή της επιχείρησης αποκλεισμού πτήσεων “Deny Flight” κυρίως από τα αεροσκάφη Έγκαιρης Προειδοποίησης & Ελέγχου (AEW&C) Ε-3 Sentry AWACS.

Έτσι, φθάνοντας στην ημέρα έναρξης της επιχείρησης “Allied Force” την 24^η Μαρτίου του 1999, η διάταξη μάχης της Γιουγκοσλαβικής αεροπορίας περιλάμβανε 238 αεροσκάφη και 56 ελικόπτερα:

• 14 μονοθέσια μαχητικά αεροσκάφη MIG-29A 9.12 και 2 διθέσια εκπαιδευτικά MIG-29UB τα οποία είχε προμηθευτεί η ενωμένη Γιουγκοσλαβία από την ΕΣΣΔ την περίοδο 1987-88. Τα αεροσκάφη ανήκαν στην δύναμη της 127^ης Μοίρας Αναχαίτισης “Ιππότες του Βασιλιά Λαζάρου” του 204^ου Αεροπορικού Συντάγματος που στάθμευε στην αεροπορική βάση της Μπατάνιτσα σε απόσταση 16 χιλιομέτρων από το Βελιγράδι. Τα αεροσκάφη αντιμετώπιζαν προβλήματα με την διαθεσιμότητα τους, απόρροια του διεθνούς εμπάργκο όπλων και σύμφωνα με κάποιες πηγές, αυτή σε ειρηνική περίοδο έφθανε μόλις το 29%.
• όχι περισσότερα από 35 μαχητικά MIG-21bis και 12 MIG-21MF, η επιχειρησιακή χρησιμότητα των οποίων περιορίζονταν κατά βάση σε ημερήσιες συνθήκες. 25 MIG-21bis ήταν μέρος της 126^ης Μοίρας Αναχαίτισης Ημέρας “Δέλτα” του 204^ου Αεροπορικού Συντάγματος στην βάση της Μπατάνιτσα, ενώ τα υπόλοιπα 10 MIG-21bis και όλα τα MIG-21MF της 123^ης Μοίρας Αναχαίτισης Ημέρας “Λέοντες” και 124^ης Μοίρας Αναχαίτισης Ημέρας “Κεραυνός” του 83^ου Αεροπορικού Συντάγματος με βάση την Πρίστινα του Κοσσυφοπεδίου.
• 21 μαχητικά-βομβαρδιστικά αεροσκάφη “Orao” μέρος της 241^ης Μοίρας “Τίγρεις” στην αεροπορική βάση της Obrva και 252^ης Μοίρας “Λύκοι” του 98^ου Αεροπορικού Συντάγματος.
• αδιευκρίνιστος αριθμός αεροσκαφών J-21 “Jastreb”, G-2 “Galeb” και G-4 “Super Galeb”, μέρος της 2^ης Αεροπορικής Ταξιαρχίας στην βάση της Ποντγκόριτσα του Μαυροβουνίου.
• 16 φωτοαναγνωριστικά αεροσκάφη MIG-21R και 17 επιθετικά αεροσκάφη IJ-22 “Orao” μέρος της 353^ης Μοίρας “Γεράκια” στο αεροδρόμιο της Μπατάνιτσα.

Δυτικές πηγές παρουσίαζαν προπολεμικά μια δραματικά υπερεκτιμημένη εικόνα για την απειλή που συνιστούσε η Γιουγκοσλαβική Αεροπορία. Πιο συγκεκριμένα, οι αναφορές των στρατιωτικών υπηρεσιών πληροφοριών μιλούσαν για 450 πολεμικά αεροσκάφη και ελικόπτερα, ανάμεσα τους  15 MIG-29 και 83 MIG-21 (ανάμεσα στα οποία βρίσκονταν και παροπλισμένα MIG-21PF). Η δύναμη αεράμυνας της Αεροπορίας περιλάμβανε 14 πυροβολαρχίες συστημάτων S-125M Pechora με 60 εκτοξευτές και απόθεμα όχι περισσότερους από 1.000 πυραύλους.

Στην δύναμη της περιλαμβάνονταν ακόμα 6 μοίρες με 40 εκτοξευτές του συστήματος S-75 Dvina οι οποίες ανακλήθηκαν από την εφεδρεία εν όψει των βομβαρδισμών.

Ο Γιουγκοσλαβικός Στρατός είχε στην διάθεση του 4 Συντάγματα Κατευθυνόμενων Βλημάτων 2Κ12 Kub και 12 Συγκροτήματα αεράμυνας χαμηλού ύψους Strela-1M και Strela-10.

Σύμφωνα με αναφορές δυτικών ΜΜΕ, τον Οκτώβριο του 1998 η Ρωσία, σε παραβίαση του εμπάργκο όπλων, εφοδίασε την Γιουγκοσλαβία με νέες κεφαλές καθοδήγησης, νέες πολεμικές κεφαλές και νέους πυροσωλήνες για τα βλήματα του συστήματος Kub, επαυξάνοντας σημαντικά τις επιδόσεις τους εμπλοκής στόχων.

Στην διάθεση του Γιουγκοσλαβικού Στρατού βρίσκονταν επίσης μεγάλος αριθμός (850 μονάδες) φορητών συστημάτων εκτοξευτών Α/Α πυραύλων (MANPADS) των τύπων 9K32 Strela-2, 9K32M Strela-2M και 9K34 Strela-3,  τα οποία είχαν σημαντικές ικανότητες εμπλοκής στόχων σε χαμηλό ύψος.

Το παραδοσιακό αντιαεροπορικό πυροβολικό (AAA) εκπροσωπούνταν από 11 (ή σύμφωνα με άλλες πηγές 15) συντάγματα Α/Α πυροβολικού, με ένα σύνολο 1.000 Α/Α πυροβόλων διαμετρήματος από 20 έως 57 χλστ., ανάμεσα τους 54 σοβιετικής προέλευσης Α/Κ Α/Α συστημάτων ZSU-57-2, μεγάλο αριθμό Α/Κ Α/Α συστημάτων τσεχοσλοβακικής προέλευσης M-53/59 “Prague” και αρκετές εκατοντάδες αυτοκινούμενων Α/Α πυροβόλων γιουγκοσλαβικής προέλευσης BOV-2.

Τα συγκεκριμένα αντιαεροπορικά πυροβόλα στερούνταν καθοδήγησης ραντάρ και σύγχρονων ηλεκτρο-οπτικών (Η/Ο) σκοπευτικών και ήταν πρακτικά χρήσιμα μόνο για για την εκπομπή Α/Α πυρός «φραγμού» ή το πολύ εναντίον στόχων κινούμενων ή σε βύθιση σε χαμηλό ύψος, αν και θα χρειάζονταν πέρα από περισσή ικανότητα και τύχη για να πετύχουν τον στόχο τους.

Το ίδιο ίσχυε και για τα ρυμουλκούμενα (Ρ/Κ) τρίδυμα Α/Α πυροβόλα Hispano-Suiza M-53A59B3, την μονή έκδοση τους M-20 και την αυτοκινούμενη (Α/Κ) έκδοση τους BOV M-55.

Τα πραγματικά σύγχρονα Α/Α πυροβόλα σε γιουγκοσλαβική υπηρεσία ήταν τα σουηδικής προέλευσης Bofors L/70, καθοδηγούμενα από ραντάρ Giraffe και εφοδιασμένα επιπλέον με Σύστημα Ελέγχου Πυρός (ΣΕΠ), αποτελούμενο από βαλλιστικό υπολογιστή, τηλέμετρο laser και αυτόματο σύστημα ελέγχου, τα οποία ωστόσο ήταν διαθέσιμα σε μόλις 72 μονάδες.

Το Σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης συγκροτούνταν από την 126^η Ταξιαρχία Έγκαιρης Προειδοποίησης, Επιτήρησης και Καθοδήγησης με συνολικά 18 σταθμούς ραντάρ: 4 αμερικανικής κατασκευής AN/TPS-70, 6 S-605/654, 4 P-18 και 4 P-12.

Σε συμπλήρωση αυτών, το Γιουγκοσλαβικό Ναυτικό διέθετε πυραυλικά Α/Α συστήματα “OSA-M” επί των σκαφών του (2 φρεγάτες 1159TR “Koni” και 2 φρεγάτες “Kotor”) και περίπου 100 Α/Α πυροβόλα σε σταθερές εξέδρες διαμετρήματος από 20 έως 76 χλστ.

Αναφορές περί ύπαρξης στο γιουγκοσλαβικό οπλοστάσιο πιο σύγχρονων συστημάτων S-200B, S-300P, 9K37 “BUK-M1”, 9K33 “OSA”, 9M330/9K331 “TOR/TOR-M1” αποδείχθηκαν αναληθείς.

Παρά τις ελλείψεις που καταγράφονταν, δεν μπορεί να υποστηριχθεί με ευκολία ότι η χώρα δεν προετοιμάζονταν για εξωτερική επίθεση. Το 1989 10 MIG-23ML και 10 MIG-21bis μεταφέρθηκαν στο Ζάγκρεμπ της τότε ενιαίας Γιουγκοσλαβίας από το Ιράκ για ανακατασκευή. Για άγνωστους λόγους τα αεροσκάφη δεν επιστράφηκαν ποτέ και το 1991 βρέθηκαν στις εγκαταστάσεις της εταιρείας επισκευών Moma Stanoylovich, που έδρευε στις εγκαταστάσεις του αεροδρομίου της Μπατάνιτσα. Με την έναρξη του πολέμου το 1991, τουλάχιστον ένα MIG-23ML και τέσσερα MIG-21bis εισήλθαν σε υπηρεσία με την Γιουγκοσλαβική αεροπορία, λαμβάνοντας τελικά μέρος στον πόλεμο του ’99 κατά του ΝΑΤΟ.

Προσπάθειες έγιναν ακόμα ώστε να κατασκευαστούν εγχώρια συστήματα αντιαεροπορικής άμυνας. Το πρώτο ήταν το σύστημα “Tsitsiban” σε πήγμα φορτηγού οχήματος TAM-150 γιουγκοσλαβικής προέλευσης, που χρησιμοποιούσε 2 βλήματα IR R-13 (AA-2 Atoll). Το εν λόγω σύστημα μπήκε σε υπηρεσία με τις στρατιωτικές δυνάμεις των Σέρβων της Βοσνίας και των Σέρβων της Κράϊνα, αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία αναφορικά με την επιχειρησιακή του δράση.

Ένα απλούστερο αυτοσχέδιο σύστημα αποτελούσε το Pracka («Σφενδόνη»), που ήταν στην ουσία ένα IR βλήμα R-60 (AA-8 Aphid) στην βάση ενός ρυμουλκούμενου αντιαεροπορικού πυροβόλου M-55 των 20 χλστ. Η επιχειρησιακή αποτελεσματικότητα του συγκεκριμένου συστήματος κρίνεται αντικειμενικά μικρή, λόγω των περιορισμών που έθεταν τα υποτυπώδη σκοπευτικά του και η περιορισμένη εμβέλεια του βλήματος.

Παρουσιάστηκαν, επίσης, αυτοκινούμενες εκδόσεις συστημάτων Α/Α άμυνας στην βάση του συστήματος M-53/59 “Prague”  που χρησιμοποιούσαν, ένα και δύο αντίστοιχα, IR βλήματα “δύο-σταδίων” RL-2 και RL-4 (εκδόσεις των IR βλημάτων R-60 “Aphid” και R-73 “Archer” αντίστοιχα). Τα πρωτότυπα του συστήματος “Prash”, όπως ονομάστηκε, χρησιμοποιήθηκαν επιχειρησιακά κατά την διάρκεια των βομβαρδισμών του ΝΑΤΟ.

Πόλεμος στο Κοσσυφοπέδιο

Οι σχέσεις μεταξύ Σέρβων και Αλβανών στο Κοσσυφοπέδιο δεν ήταν ποτέ αρμονικές. Η άρση του ειδικού καθεστώτος, που είχε αποδώσει ο Τίτο στους Αλβανούς της περιοχής,  από τον Πρόεδρο της Γιουγκοσλαβίας Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς το 1989, οδήγησε στην αναμόχλευση των εθνικιστικών παθών, τα οποία εντάθηκαν με την κατάρρευση της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Η πολυάριθμη αλβανική πλειοψηφία της περιοχής του Κοσσόβου άρχισε να διεκδικεί πιο έντονα και πιο δυναμικά την ανεξαρτητοποίηση της περιοχής από την Σερβία.

Την άνοιξη του 1998, δυναμικές διαδηλώσεις του αλβανικού στοιχείου κατέληξαν σε αιματηρές συμπλοκές ανάμεσα στις Σερβικές δυνάμεις ασφαλείας και ένοπλες ομάδες Αλβανών, οι οποίοι συσπειρώθηκαν γύρω από τον “Απελευθερωτικό Στρατό του Κοσσυφοπεδίου”(UCK), ο οποίος στις 28 Φεβρουαρίου του 1998 διακήρυξε την έναρξη του ένοπλου αγώνα για την ανεξαρτητοποίηση του Κοσσυφοπεδίου από την Σερβία.

Λόγω της λαϊκής εξέγερσης που προηγήθηκε το 1997 στην Αλβανία εναντίον της κυβέρνησης Μπερίσα και των λεηλασιών στις αποθήκες όπλων του Αλβανικού στρατού, υπήρχε πληθώρα ελαφρών και ημι-βαρέων όπλων για χρήση από τους Αλβανούς παραστρατιωτικούς. Μόνο ο αριθμός των φορητών όπλων υπολογίζονταν σε περίπου 150.000!

Οι Σέρβοι αντέδρασαν αναλόγως: επιπλέον αστυνομικές και παραστρατιωτικές δυνάμεις εξοπλισμένες με τεθωρακισμένα οχήματα αναπτύχθηκαν στην περιοχή, οι οποίες ξεκίνησαν αντι-ανταρτικές (counter-guerilla)/ αντι-εξεγερτικές (counter-insurgency) επιχειρήσεις. Στις επιχειρήσεις των σερβικών δυνάμεων ασφαλείας έλαβε ενεργό μέρος και η αεροπορία.

Γιουγκοσλαβικά μαχητικά-βομβαρδιστικά J-22 “Orao” από τα αεροδρόμια του Ladevchi και του Uzice και ελαφρά επιθετικά G-4 Super Galeb από την Νις έπληξαν θέσεις αλβανικών ενόπλων ομάδων. Επίσης, φωτο-αναγνωριστικά αεροσκάφη MIG-21R και IJ-22 διεξήγαν αναγνωριστικές πτήσεις πάνω από το Κοσσυφοπέδιο σε μια προσπάθεια να εντοπίσουν τις θέσεις των Αλβανών. Είναι πιθανό κάποια αεροσκάφη να ήταν εξοπλισμένα με εξοπλισμό ηλεκτρονικής αναγνώρισης. Οι πτήσεις των γιουγκοσλαβικών αεροσκαφών δεν περιορίστηκαν μόνο πάνω από το Κοσσυφοπέδιο. Ένα συνεργείο ενός Δυτικού τηλεοπτικού μέσου μαζικής ενημέρωσης κατέγραψε την πτήση ενός ζευγαριού IJ-22 πάνω από την κωμόπολη της Τροπόγια στην βόρειο Αλβανία.

Στο ίδιο το Κοσσυφοπέδιο εκτεταμένη δράση είδαν τα ελικόπτερα Mi-8 και Gazelle, τα οποία εκτέλεσαν συνολικά όχι λιγότερες από 179 αποστολές μάχης, κατά τις οποίες εκκενώθηκαν 113 νεκροί και 94 τραυματίες Γιουγκοσλάβοι στρατιώτες και μεταφέρθηκαν άνω των πέντε τόνων φορτίου. Σε μια επιχείρηση στις 28 Ιουλίου του 1998, στο όρος Unic, κοντά στα σύνορα με την Αλβανία, όπου σημειώνονταν σφοδρές μάχες ανάμεσα σε συνοριακούς φρουρούς, ενισχυμένων με δυνάμεις της 63^η Ταξιαρχίας Ειδικών Δυνάμεων από την μια πλευρά και ανδρών του UCK από την άλλη, ένα ελικόπτερο Mi-8 χρησιμοποιήθηκε προκειμένου να εκκενωθούν νεκροί και τραυματίες. Επί του ελικοπτέρου επέβαιναν αρχικά μέλη της επίλεκτης αντι-ανταρτικής μονάδας “Cobra” της γιουγκοσλαβικής Στρατονομίας. Το έντονο ανάγλυφο της περιοχής δυσκόλευε την προσέγγιση και την απαγκίστρωση. Παρά ταύτα, η όλη επιχείρηση διεξήχθη με επιτυχία. 

Τα λιγοστά ελικόπτερα Mil Mi-24 χρησιμοποιήθηκαν εντατικά σε συνδυασμό με τμήματα και ομάδες των ειδικών δυνάμεων, προκειμένου να πλήξουν στόχους-στρατόπεδα ενόπλων παραστρατιωτικών, όχι μόνο στο Κοσσυφοπέδιο, αλλά και στο δυτικό τμήμα της Αλβανίας. Σε μία τέτοια αποστολή, τον Μάρτιο του 1998, ένα Mi-24 υπέστη ζημιά από εχθρικά πυρά, που το εξανάγκασε να πραγματοποιήσει αναγκαστική προσγείωση σε ασφαλή τοποθεσία. Το ελικόπτερο αργότερα επιδιορθώθηκε και τέθηκε ξανά στην διάθεση του Γιουγκοσλαβικού στρατού.

Η πλέον σημαντική αποστολή μάχης έλαβε χώρα στις 27 Ιουνίου του 1998. Εκείνην την ημέρα ελικόπτερα Mi-17 με την συνοδεία ελικοπτέρων Mi-24 χρησιμοποιήθηκαν για την εκτέλεση πάνω από 100 αποστολών διάσωσης Σέρβων πολιτών και αστυνομικών που υπερασπίζονταν το χωριό του Kiyevo για έξι ημέρες απέναντι σε δυνάμεις του UCK που το πολιορκούσαν στενά. Κατά την διάρκεια μιας αποστολής ένα Mi-24 χτυπήθηκε από τα εχθρικά πυρά και εκτέλεσε αναγκαστική προσγείωση ύστερα από βλάβη στα υδραυλικά του συστήματα. Το ελικόπτερο απειλήθηκε με υφαρπαγή από τους Αλβανούς ενόπλους του UCK, πράξη που απέτρεψαν άνδρες των σερβικών ειδικών δυνάμεων που μεταφέρθηκαν με ελικόπτερα Mi-17 και οι οποίοι τους απέκρουσαν κατ’ επανάληψη έως ότου το ελικόπτερο μεταφέρθηκε με ασφάλεια σε φίλια τοποθεσία. Και αυτό το ελικόπτερο επιδιορθώθηκε και επέστρεψε σύντομα σε υπηρεσία.

Τον Αύγουστο του ίδιου έτους αναπτύχθηκε στην περιοχή του Pec μια μοίρα ελικοφόρων αεροσκαφών J-20 “Kraguj” τα οποία έδρασαν σε αντι-ανταρτικό ρόλο, υποστηρίζοντας τις ενέργειες των σερβικών δυνάμεων.

Στην περιοχή αναπτύχθηκαν επίσης και μεταγωγικά αεροσκάφη An-26, όχι μόνο σε ρόλο μεταφοράς προσωπικού και εφοδίων αλλά και συλλογής πληροφοριών σύμφωνα με Δυτικούς αναλυτές.

Το NATO απάντησε στα εν εξελίξει γεγονότα στο Κοσσυφοπέδιο με την απειλή αεροπορικών προσβολών στην Γιουγκοσλαβία. Τον Ιούνιο του ’98, διεξάχθηκε η άσκηση “Determined Falcon”, στην οποία έλαβαν μέρος 68 μαχητικά αεροσκάφη, σε μια προσπάθεια να επιδειχθεί η δύναμη και η αποφασιστικότητα της Συμμαχίας απέναντι στο γιουγκοσλαβικό καθεστώς. Πως αντέδρασαν οι Σέρβοι; Ανέπτυξαν μυστικά ένα σμήνος 4 μαχητικών αεροσκαφών MIG-29 από την Μπατάνιτσα στην Νις. Η επιτυχία της όλης επιχείρησης είναι πως αυτή διεξάγει εν κρυπτώ: τα αεροσκάφη αφίχθηκαν στο χώρο τελικού προορισμού πετώντας σε κλειστό σχηματισμό με ένα μεταγωγικό αεροσκάφος An-26, προκειμένου να αποφύγουν τον εντοπισμό τους από τα πάντοτε γρηγορούντα ΝΑΤΟϊκά ραντάρ.

Επίσης στις συγκρούσεις των γιουγκοσλαβικών δυνάμεων ασφαλείας με τους Αλβανούς ενόπλους του UCK χρησιμοποιήθηκαν εντατικά αντιαεροπορικά πυροβόλα σε ρόλο υποστήριξης αστυνομικών και μονάδων ειδικών δυνάμεων.

Με την έναρξη του 1999, κατόπιν συνδυασμένων προσπαθειών του Σερβικού στρατού και της  αστυνομίας, ο κύριος όγκος των Αλβανών ανταρτών είχε είτε εξοντωθεί, είτε εξαναγκαστεί να υποχωρήσει εντός αλβανικού εδάφους. Ωστόσο, λόγω και του έντονα ορεινού εδαφικού ανάγλυφου, οι σερβικές δυνάμεις δεν κατόρθωσαν να ελέγξουν πλήρως τα σύνορα με την Αλβανία, από την οποία διακινούνταν καθημερινά όπλα, όχι μόνο από τα  πρώην αποθέματα του Αλβανικού στρατού, αλλά και αυτά που άρχισαν να παραδίδουν οι Δυτικοί.

Αλλά ούτε και αυτό βοήθησε όσο έπρεπε τους αντάρτες του UCK, οι οποίοι αδυνατούσαν να κεφαλαιοποιήσουν στο πεδίο της μάχης την υποστήριξη που λάμβαναν από την Δύση. Ως αποτέλεσμα το ΝΑΤΟ άρχισε να προετοιμάζεται για δυναμική παρέμβαση στην κρίση, ψάχνοντας την κατάλληλη αφορμή. Η τελευταία δόθηκε στην μορφή του «επεισοδίου στο Racak» στις 15 Ιανουαρίου του 1999, όπου υποτίθεται ότι “αθώοι αλβανόφωνοι άμαχοι εκτελέστηκαν από τον αιμοδιψή Σερβικό στρατό”. Στην πραγματικότητα οι “αθώοι αλβανόφωνοι” ήταν άντρες του UCK, οι οποίοι είχαν επιτεθεί στις σερβικές δυνάμεις.

Γιουγκοσλαβικό σχέδιο άμυνας

Το Γενικό Επιτελείο των Γιουγκοσλαβικών Ενόπλων Δυνάμεων κατάρτισε, από κοινού με την Διοίκηση Αεροπορίας και Αεράμυνας, ένα αμυντικό σχέδιο τεσσάρων σημείων:

• Σχέδιο Αεράμυνας

Τα σχέδια προέβλεπαν την δέσμευση 8 μονάδων Έγκαιρης προειδοποίησης και Ελέγχου, 16 μονάδων Α/Α Κ/Β μέσου βεληνεκούς (4 τύπου S-125 και 12 τύπου S-75), 15 Α/Α πυροβολαρχιών Κ/Β μικρού βεληνεκούς (“Strela-2”), 23 πυροβολαρχιών Α/Α πυροβολικού, 1(-) Μοίρα αεροσκαφών MIG-29 και 2 Μοίρες αεροσκαφών MIG-21 για χρήση σε ρόλο αεράμυνας περιοχής. Η Α/Α άμυνα της 3^ης Στρατιάς (στην ουσία Σώμα Στρατού), στην Περιοχή Ευθύνης της οποίας ανήκε και το Κοσσυφοπέδιο με Α/Α Κ/Β Strela-2 και Strela-10M και 2 πυροβολαρχίες Α/Α πυροβολικού θα συμπλήρωνε την δύναμη.

Επιπλέον στο ίδιο το Κοσσυφοπέδιο είχαν αναπτυχθεί δύο Συντάγματα πυραυλικού Α/Α Πυροβολικού. Ήδη από τις αρχές Οκτωβρίου 8 συνολικά πυροβολαρχίες του Α/Α συστήματος KUB είχαν αναπτυχθεί στις πόλεις της Πρίστινα, της Ντιακόβιτσα και του Γκλόγκοβατς. Ο επιχειρησιακός έλεγχος όλων των μέσων αεράμυνας διεξάγονταν από το 30ό Επιχειρησιακό Κέντρο του τομέα αεράμυνας του Κάρτσουκακ κοντά στο Κράλιεβο.

• Βιομηχανικές περιοχές του Βελιγραδίου, του Νόβισαντ και της περιοχής της Ποντγκόριτσα-Μπόκα.

Για το Βελιγράδι και το Νόβισαντ είχε προβλεφθεί η διάθεση 6 μονάδων Έγκαιρης Προειδοποίησης και Ελέγχου, 12 μονάδων Α/Α Κ/Β μέσου βεληνεκούς (8 S-125, 4 S-75), 15 πυροβολαρχιών Α/Α Κ/Β μικρού βεληνεκούς, 7 πυροβολαρχιών Α/Α πυροβολικού, μιας μεικτής Μοίρας Μαχητικών (15 MIG-21 και 4 MIG-29) καθώς και των μέσων Α/Α άμυνας της 1^ης Στρατιάς (Σώματος Στρατού). Ο επιχειρησιακός έλεγχος των παραπάνω μέσων διεξάγονταν από το 20ό Επιχειρησιακό Κέντρο του τομέα αεράμυνας του Στάρι-Μπάνοβτσι.

Για την κάλυψη της περιοχής της Ποντγκόριτσα-Μπόκα είχε αποφασιστεί η διάθεση 3 μονάδων Έγκαιρης Προειδοποίησης και Ελέγχου, 4 πυροβολαρχιών KUB, αριθμούς πυροβολαρχιών Strela-2M και 7 πυροβολαρχιών Α/Α πυροβολικού, καθώς και οι δυνάμεις Α/Α άμυνας της 2^ης Στρατιάς (Σώματος Στρατού) και του Ναυτικού. Ο επιχειρησιακός έλεγχος εδώ θα γίνονταν από το 58ο Επιχειρησιακό Κέντρο του τομέα αεράμυνας στο αεροδρόμιο της Ποντγκόριτσα.

• Αντιμετώπιση αεροκίνητης επίθεσης.

Λόγω απουσίας σχετικής απειλής, λίγες μέρες μετά την έναρξη των επιχειρήσεων, οι μονάδες που είχαν διατεθεί για την αντιμετώπιση της διατέθηκαν σε άλλες τοποθεσίες.

• Αεροπορική υποστήριξη των χερσαίων δυνάμεων της 3^ης Στρατιάς(Σώματος Στρατού).

Θα εκτελούνταν από το Σώμα Αεροπορίας σε συνεργασία με το αρχηγείο της 3^ης Στρατιάς.

Εν όψει των επιχειρήσεων του ΝΑΤΟ, η Γιουγκοσλαβική αεροπορία προχώρησε στην έγκαιρη υλοποίηση μέτρων διασποράς, κάλυψης και απόκρυψης των αεροπορικών και όχι μόνο μέσων της. Η πλειοψηφία των αεροσκαφών της μετακινήθηκε σε υπόγειες εγκαταστάσεις ενώ επιστρατεύθηκαν και τμήματα του οδικού δικτύου της χώρας για χρήση από τα αεροσκάφη. Στους διαδρόμους απογείωσης των αεροπορικών βάσεων αλλά και σε επιλεγμένα τμήματα του οδικού δικτύου της χώρας τοποθετήθηκαν ψεύτικα ομοιώματα αεροσκαφών για την παραπλάνηση των δυνάμεων του ΝΑΤΟ. Στην κατασκευή των, εκπληκτικής επιτυχίας, συγκεκριμένων ομοιωμάτων συνέβαλαν και μέλη των αερολεσχών και συλλόγων μοντελισμού της χώρας (σε μια απτή επίδειξη πνεύματος παλλαϊκής άμυνας).

Κατασκευάστηκαν επίσης ψεύτικα ομοιώματα συστημάτων Α/Α άμυνας (πυραυλικών και συμβατικών) τα οποία τοποθετήθηκαν σε καλά επιλεγμένες τοποθεσίες ώστε να δίνουν μια ψευδή εικόνα της φίλιας διάταξης μάχης στον εχθρό.

Εγκαταστάθηκαν επίσης αντιαεροπορικές «ενέδρες» με Α/Α πυροβόλα των 20 χλστ. και συστήματα MANPADS πάνω στις εκτιμώμενες διαδρομές πτήσης των βλημάτων πλεύσης RGM-109 Tomahawk. Είχε επίσης αποφασιστεί πως το κύριο βάρος της αντιμετώπισης από αέρος της αεροπορικής δύναμης του ΝΑΤΟ θα έπεφτε στα λιγοστά MIG-29. Τα MIG-21 κατά βάση θα διαφυλάσσονταν για την αντιμετώπιση του ενδεχομένου χερσαίας εισβολής. Για να αποφύγουν τον εντοπισμό από τα ΝΑΤΟϊκά AWACS, τα MIG-29 θα εκτελούσαν αποστολές CAP (Combat Air Patrol) εξαιρετικά χαμηλού ύψους και με την προσέγγιση των εχθρικών σχηματισμών αεροσκαφών θα εκτελούσαν απότομη άνοδο, θα εκτόξευαν τα βλήματα αέρος-αέρος IR R-60M ή R-73E και θα απομπλέκονταν αμέσως. Επίσης, η επίθεση απέναντι στους σχηματισμούς των εχθρικών αεροσκαφών θα λάμβανε χώρα σε ζεύγη αεροσκαφών προσεγγίζοντας τους στόχους από διαφορετικές κατευθύνσεις, ώστε να προκληθεί σύγχυση στον εχθρό. Είχε επίσης αποφασιστεί η μη χρήση, σε πρώτη τουλάχιστον φάση, των βλημάτων ημι-ενεργού καθοδήγησης ραντάρ (SARH) R-27 (AA-10 Alamo). Ο λόγος δεν ήταν άλλος από τις αναμενόμενες έντονες παρεμβολές στο Η/Μ φάσμα που θα μπορούσαν να προκαλέσουν οι ΝΑΤΟϊκοί και τα οποία θα επηρέαζαν αποφασιστικά την αποτελεσματικότητα των συγκεκριμένων βλημάτων.

Πάντως κανένας από την ανώτατη πολιτική ηγεσία δεν περίμενε πόλεμο μακράς διάρκειας. Ο Γιουγκοσλάβος πρόεδρος Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς είχε δηλώσει στους στρατηγούς του: “Κρατήστε για μια εβδομάδα και στην συνέχεια θα έρθουν η Ρωσία και η Κίνα και θα σταματήσουν το ΝΑΤΟ”. Τα γεγονότα απέδειξαν το εσφαλμένο της κρίσης του… 

Η επιχείρηση

Οι εχθροπραξίες ξεκίνησαν το βράδυ της 24^ης Μαρτίου του 1999 και συνεχίστηκαν έως τις 10 Ιουνίου του ίδιου έτους. Την έναρξη της επιχείρησης σήμανε μια επιδρομή από αεροσκάφη F/A-18 Hornet της Ισπανικής αεροπορίας με την εκτέλεση αποστολής καταστολής της εχθρικής αεράμυνας (SEAD) που συνοδεύτηκε από την παράλληλη εκτόξευση βλημάτων πλεύσης BGM-109 Tomahawk από πλοία του ΝΑΤΟ στην Αδριατική.

Κατά την διάρκεια των 79 ημερών που διήρκεσαν οι επιχειρήσεις βομβαρδισμού της γιουγκοσλαβικής επικράτειας οι απώλειες του ΝΑΤΟ που καταγράφονται επισήμως ήταν λίαν περιορισμένες. Ο επίσημος απολογισμός κάνει λόγο για δύο καταρριφθέντα αεροσκάφη, ένα F-117 Nighthawk που καταρρίφθηκε στις 27 Μαρτίου από σύστημα S-125 Neva και ένα F-16CG που καταρρίφθηκε στις 2 Μαΐου επίσης από αντιαεροπορικό σύστημα S-125.

Πληροφορίες ωστόσο προερχόμενες από την «άλλη πλευρά του λόφου» δίνουν μια ριζικά διαφορετική εικόνα για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις της περιόδου και για τις απώλειες που υπέστησαν οι δυνάμεις του ΝΑΤΟ. Παρακάτω θα παρατεθούν ενδεικτικά κάποια περιστατικά απωλειών ΝΑΤΟϊκών αεροπορικών μέσων που δίνονται από γιουγκοσλαβικής και ρωσικής πλευράς και που βοηθούν τον μέσο μελετητή να δημιουργήσει μια πιο πραγματική και πληρέστερη εικόνα για τις πραγματικές μαχητικές ικανότητες των αεροπορικών μέσων και δυνάμεων, για τους περιορισμούς τους και για την ικανότητα τους να επηρεάζουν αποφασιστικά αντιπάλους, που δεν κάμπτεται το φρόνημα τους και η επιθυμία τους για συνέχιση του αγώνα.

Αναφορές και περιστατικά απωλειών

Καθ΄ όλη την διάρκεια των επιχειρήσεων φαίνεται πως η Γιουγκοσλαβική Αεροπορία και οι Δυνάμεις Αεράμυνας των κλάδων των γιουγκοσλαβικών δυνάμεων επέδειξαν αξιοσημείωτη αποτελεσματικότητα, τόσο στην ιδία προστασία όσο και στην αντιμετώπιση των εχθρικών δυνάμεων.

Σύμφωνα με τις επίσημες αναφορές των γιουγκοσλαβικών πηγών, στις επιχειρήσεις καταρρίφθηκαν συνολικά 128 ΝΑΤΟϊκά μαχητικά αεροσκάφη από ένα σύνολο 171 που χτυπήθηκαν – τα υπόλοιπα είτε εκτέλεσαν αναγκαστική προσγείωση σε προωθημένα αεροδρόμια ή και στις βάσεις εκκίνησης, είτε κατέπεσαν σε εδάφη χωρών που περιβάλλουν την Γιουγκοσλαβία ή στην Αδριατική. Μεγάλος ήταν και ο αριθμός των ελικοπτέρων, των UAV και των βλημάτων πλεύσης (cruise) που καταρρίφθηκαν από την Γιουγκοσλαβική αεράμυνα. Μόνο οι Δυνάμεις της Γιουγκοσλαβικής Αεροπορίας και Αεράμυνας κατέρριψαν 61 αεροσκάφη, 7 ελικόπτερα, 30 UAV και 238 βλήματα πλεύσης. Ανάλογα μεγάλος ήταν και ο αριθμός καταρρίψεων που πέτυχαν οι αντιαεροπορικές δυνάμεις του Γιουγκοσλαβικού Στρατού: 64 αεροσκάφη και μεγάλο αριθμό ελικοπτέρων, UAV και βλημάτων πλεύσης, και του Ναυτικού: 3 αεροσκάφη, 5 UAV και 8 βλήματα πλεύσης.

Φυσικά είναι εύκολο για κάποιον να χαρακτηρίσει όλα αυτά ως “φθηνή προπαγάνδα” των Γιουγκοσλάβων, όμως τα παραπάνω στοιχεία τεκμαίρονται από ρωσικές και κινεζικές πηγές συν τοις άλλοις. Και αν κάποιος επιχειρήσει να αντικρούσει την παραπάνω δήλωση με το επιχείρημα πως αυτές οι πηγές είναι υποκειμενικές υπέρ των Γιουγκοσλάβων, εξίσου εύκολα κάποιος μπορεί να απαντήσει πως ούτε και οι δυτικές πηγές διεκδικούν ακριβώς τον τίτλο των «αντικειμενικών» ώστε να αποτελούν “φάρο αληθείας και αξιοπιστίας”, καθώς τα μέσα στα οποία ανήκουν  διαπλέκονται στον έναν ή τον άλλο βαθμό με το Δυτικό σύστημα εξουσίας. Τελικά επαφίεται στον καθένα το σε ποια πηγή θα δώσει βάση, το τι θέλει να πιστέψει και τι να απορρίψει, και καλό είναι να εμπιστεύεται το ένστικτο του και την κοινή λογική κατά μήκος αυτής της διαδικασίας.

Επιστρέφοντας στην εξιστόρηση της ΝΑΤΟϊκής επίθεσης στην Γιουγκοσλαβία, αυτή συνοδεύτηκε από απώλειες για τους επιτιθέμενους ήδη από την έναρξή της. Στις 20.30 της 24^ης Μαρτίου, λίγα λεπτά μετά την έναρξη της επιχείρησης “Allied Force”, σημειώθηκε η πρώτη κατάρριψη ΝΑΤΟϊκού αεροσκάφους και πιο συγκεκριμένα ενός Tornado IDS της RAF στην περιοχή του όρους Chichavitsy. Λίγα λεπτά αργότερα και πιο συγκεκριμένα στις 20.35, ένα MIG-29 της Γιουγκοσλαβικής αεροπορίας με πιλότο τον υποσμηναγό Nebojsa Nikolic κατέρριψε ένα F-16C της USAF στην περιοχή της Tigela. Στην περιοχή του Lazarevac ο υποσμηναγός Slobodan Peric, πετώντας με ένα MIG-29, κατέρριψε ένα αμερικανικό F-16. Στην περιοχή του όρους Yastrebats καταρρίφθηκε Tornado IDS της Luftwaffe, κάτι που παραδέχθηκε επίσημα το γερμανικό υπουργείο εθνικής άμυνας – αναφορά που μυστηριωδώς «αγνοήθηκε» στην συνέχεια.  Στις 21.30 ένα ακόμη βρετανικό Tornado IDS της RAF καταρρίφθηκε στο Κόσσοβο αυτή τη φορά, με το πλήρωμα να καταφέρνει να εγκαταλείψει το αεροσκάφος και να διασώζεται από αντάρτες του UCK, οι οποίοι και φυγάδεψαν τους πιλότους στα Σκόπια. Οι καταρρίψεις των βρετανικών αεροσκαφών επιβεβαιώνονται από ζωντανές τηλεοπτικές αναφορές του βρετανικού καναλιού “Sky News”.

Στις 25 Μαρτίου το ελληνικό δίκτυο παρακολούθησης στρατιωτικών συχνοτήτων και πιο συγκεκριμένα ο σταθμός της Λευκάδας κατέγραψε στις 00.00 δύο σήματα “Mayday” από ΝΑΤΟϊκά αεροσκάφη. Μετά τα μεσάνυκτα, ένα F-15 εκτέλεσε, βαριά χτυπημένο, αναγκαστική προσγείωση στο αεροδρόμιο του Railovac στην επαρχία του Σεράγεβο. Στην περιοχή του Fruschki Gora καταγράφηκε επιτυχές πλήγμα της γιουγκοσλαβικής αεράμυνας σε ένα αεροσκάφος F/A-18 “Hornet”, το οποίο και κατέπεσε 11 χιλιόμετρα νοτίως της Ruma.  Επίσης κατά τα μεσάνυχτα της ίδιας μέρας, ένα αεροσκάφος του ΝΑΤΟ κατερρίφθη και κατέπεσε στην περιοχή ανάμεσα στην Pristina και το Poduyevo. Στις 26 Μαρτίου οι επιχειρήσεις συνεχίστηκαν στο ίδιο μοτίβο, με το ΝΑΤΟ να βομβαρδίζει ανεπιτυχώς, υφιστάμενο σημαντικές απώλειες. Σε μια εμβληματική όσο και άγνωστη εναέρια μάχη, ένα MIG-21 της Γιουγκοσλαβικής αεροπορίας κατέρριψε στις 20.15, με την χρήση πυροβόλων, ένα F-117 Nighthawk στην περιοχή της Dona Trnova, 15 χιλιόμετρα νοτιο-δυτικά της Bielena, στο σερβικό κομμάτι της Βοσνίας.

Στις 27 Μαρτίου στις 01.00, ένα ακόμα Tornado IDS της Luftwaffe καταρρίφθηκε στο όρος Mallen, με τους πιλότους να εκτινάσσονται επιτυχώς και να συλλαμβάνονται στην περιοχή της πόλης του Chachak και πιο συγκεκριμένα στο χωριό Konevichi. 

Ο παρουσιαζόμενος κατάλογος περί ΝΑΤΟϊκών απωλειών θα μπορούσε να είναι πολύ μακρύτερος αν αποφασίζαμε να προχωρήσουμε σε πλήρη καταγραφή των απωλειών που υπέστη το ΝΑΤΟ στους ουρανούς της Γιουγκοσλαβίας. Μια πιο συνοπτική, αν και ολοκληρωμένη καταγραφή είναι αυτή που ακολουθεί.

Συνολικά η Συμμαχία φέρεται να απώλεσε στις επιχειρήσεις εναντίον της Γιουγκοσλαβίας τα ακόλουθα μέσα:
Αλβανική Πολεμική Αεροπορία
J-7 (MIG-21): 5*
Mi-4: 2*
Βελγική Πολεμική Αεροπορία
F-16: 2
Καναδική Πολεμική Αεροπορία
CF-18: 3
Δανέζικη Πολεμική Αεροπορία
F-16: 2 (1 καταστραμμένο, 1 με ζημιές)
Γαλλική Πολεμική Αεροπορία
Jaguar: 1
MIRAGE-2000: 8
Γερμανική Πολεμική  Αεροπορία
Tornado IDS: 8
F-4F Phantom II: 5
Βρετανική Πολεμική Αεροπορία και Αεροπορία Ναυτικού
Harrier: 6
Tornado: 16
Ιταλική Πολεμική Αεροπορία
Tornado IDS: 1
Ολλανδική Πολεμική Αεροπορία
F-16: 2
Τουρκική Πολεμική Αεροπορία
F-16: 2
Αμερικανική Πολεμική Αεροπορία
A-10: 14 (9 καταστραμμένα, 5 με ζημιές)
Β-1: 1
Β-2A: 3
B-52H: 6
EC-130E: 1
F-15: 13 (11 καταστραμμένα, 2 με ζημιές)
F-16: 33 (32 καταστραμμένα, 1 με ζημιές)
F-117A: 9 (6 καταστραμμένα, 3 με ζημιές)
MH/HH-53: 3
MH/HH-60: 8 (7 καταστραμμένα, 1 αιχμαλωτισθέν)
Αδιευκρίνιστου τύπου ελικόπτερα: 2
Αμερικανικός Στρατός
AH-64: 18 (6 καταρριφθέντα, 11 καταστραμμένα στο έδαφος στην αεροπορική βάση Rinas των Τιράνων ύστερα από επιδρομή γιουγκοσλαβικών G-4 Super Galeb, 1 αιχμαλωτισθέν)
UH-60: 7
Σώμα Πεζοναυτών ΗΠΑ
AV-8B: 3
CH-53:2
F/A-18: 7
Αμερικανικό Ναυτικό
EA-6B: 2
F-14D: 2
F/A-18: 2

Σε αερομαχίες με γιουγκοσλαβικά αεροσκάφη καταρρίφθηκαν συνολικά 8 αεροσκάφη από MIG-29 (5 F-16, 1 F-15E Strike Eagle, 1 F-117 Nighthawk και 1 MIRAGE-2000), 3 από MIG-21 (1 F-15E Strike Eagle, 1 F/A-18 Hornet και 1 F-117 Nighthawk) και 1 από J-22 (1 F-16 το οποίο εμβολίστηκε από το Orao λίγο αφότου το έπληξε με βλήμα αέρος-αέρος).

Το περιβόητο καταρριφθέν F-117 που επιδείχθηκε σε τηλεοπτικά πλάνα καταρρίφθηκε από MIG-29 με χρήση βλήματος AAM R-73EL όπως ανακοίνωσε η κατασκευάστρια εταιρεία του βλήματος Vympel NPO τον Απρίλιο του 2000.

Επίσης, 3 αλβανικά J-7 καταρρίφθηκαν από γιουγκοσλαβικά MIG-21, από κοινού με δύο άλλα J-7  και δύο ελικόπτερα Mi-4 – τα τελευταία από Α/Α πυρά – στην προσπάθεια τους να προσβάλλουν τα υποχωρούντα από το Κόσσοβο γιουγκοσλαβικά στρατεύματα μετά την επίτευξη εκεχειρίας στις  10 Ιουνίου.

Οι απώλειες σε έμψυχο δυναμικό ανέρχονται σε 313 άντρες εκ των οποίων 247 σκοτώθηκαν και 66 χαρακτηρίστηκαν αγνοούμενοι. Σε αυτούς πρέπει να προστεθούν οι σοροί 19 Αμερικανών στρατιωτικών που μεταφέρθηκαν στις 8 Απριλίου, μέσω των Σκοπίων, στο 424ο Στρατιωτικό Νοσοκομείο  Θεσσαλονίκης και από εκεί μεταφέρθηκαν αεροπορικώς στις ΗΠΑ.

Αιχμάλωτοι συνελήφθησαν 30 στρατιωτικοί της Συμμαχίας, ανάμεσα τους 8 τουλάχιστον Γερμανοί, ένας Γάλλος και 1-2 Βρετανοί.

Οι Γιουγκοσλαβικές απώλειες ήταν συγκριτικά μικρές: 18 άρματα μάχης, 10 ΤΟΜΠ/ΤΟΜΑ, 13 στοιχεία πυροβολικού κ.τ.λ. Στην Περιοχή Ευθύνης της 3^ης Γιουγκοσλαβικής Στρατιάς (Σώματος Στρατού) καταγράφηκαν οι εξής απώλειες: 13 άρματα μάχης (6 από την δράση του ΝΑΤΟ και 7 από την δράση του UCK), 6 ΤΟΜΠ, 8 στοιχεία ΠΒ, 19 Α/Α πυροβόλα, ένα ραντάρ κ.τ.λ.

Οι απώλειες σε έμψυχο δυναμικό ήταν 576 νεκροί και αγνοούμενοι άνδρες του Στρατού και 462 της Στρατοφυλακής/ Εξοπλισμένης Αστυνομίας.

Η αεροπορία απώλεσε συνολικά 11 μαχητικά αεροσκάφη MIG-29, τα έξι εκ των οποίων σε αερομαχίες (4 από F-15 της USAF, 1 από F-16 της USAF και 1 από F-16 της Ολλανδικής αεροπορίας) και τα 5 στο έδαφος από τους βομβαρδισμούς, και 24 μαχητικά MIG-21, τα περισσότερα στο έδαφος. Καταστράφηκε επίσης μεγάλος αριθμός από τους υπόλοιπους τύπους επιθετικών, εκπαιδευτικών και μεταγωγικών αεροσκαφών της Γιουγκοσλαβικής αεροπορίας.

Μεγαλύτερο αριθμό θυμάτων θρήνησε ο άμαχος πληθυσμός της Γιουγκοσλαβίας με περίπου 2.000 νεκρούς και 7.000 τραυματίες πολίτες  να καταγράφονται στις  λίστες απωλειών.

Επίλογος

Ο αριθμός των απωλειών που υπέστη η Συμμαχία είναι πιθανόν να σοκάρει έναν απλό αναγνώστη, δεν αιφνιδιάζει όμως έναν αντικειμενικό στρατιωτικό μελετητή. Στην πραγματικότητα ο αριθμός των απωλειών που υπέστη το ΝΑΤΟ είναι ακριβώς ο αναμενόμενος για αεροπορικές επιχειρήσεις (υπερ)υψηλής διάρκειας 79 ημερών εναντίον καλά προετοιμασμένου συμβατικού αντιπάλου. Οι επίσημες απώλειες που δίνει το ΝΑΤΟ απορρίπτονται ασυζητητί ως επιεικώς αστειότητες. Προς επίρρωση του συγκεκριμένου χαρακτηρισμού παρατίθενται δύο στοιχεία:

• Την ημέρα έναρξης των αεροπορικών επιχειρήσεων έκθεση του ΝΑΤΟ  που είδε το φως της δημοσιότητας έκανε λόγο για εκτιμώμενες απώλειες έως 12 αεροσκαφών την πρώτη νύκτα των βομβαρδισμών και αυτές μόνον στο πρώτο “κύμα” αεροσκαφών.
• Στις 17 Απριλίου, ο SACEUR της Συμμαχίας (Ανώτατος Στρατιωτικός Διοικητής Ευρώπης), Αμερικάνος στρατηγός Ουέσλι Κλαρκ, με έγγραφο του αιτούνταν την ενίσχυση των αεροπορικών δυνάμεων κατά 300 αεροσκάφη (που θα προσθέτονταν στα 400 περίπου με τα οποία ξεκίνησε τις επιχειρήσεις) “προς ενίσχυση και ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΠΩΛΕΙΩΝ” [τα κεφαλαία δικά μας].

Είναι εμφανής λοιπόν σε κάποιον, κατ’ ελάχιστον υποψιασμένο, η χοντροκομμένη προσπάθεια του ΝΑΤΟ να αποκρύψει τις απώλειες του, κάτι που δικαιολογείται άλλωστε εν καιρώ πολέμου αλλά και γενικότερα σαν μέθοδος προβολής ισχύος.

Σε κάθε περίπτωση η μελέτη από εναλλακτικές πηγές ενημέρωσης του τι πραγματικά συνέβη στην επιχείρηση “Allied Force” αλλά και σε άλλες στρατιωτικές συγκρούσεις που ενεπλάκησαν Δυτικές δυνάμεις είναι πραγματικά ενδιαφέρουσα, καθώς προσφέρει την δυνατότητα να αντληθούν αληθινά συμπεράσματα για αυτές, να διαλυθούν μύθοι τεχνητά καλλιεργημένοι και να τεθεί η προσπάθεια για την αναζήτηση της αλήθειας στην σωστή της βάση.

Δικτυογραφία

• topwar.ru
• key.aero/forum/modern-military-aviation
• aeronautics.ru
• globalsecurity.org/military/world/russia/mig-29-combat.htm
• key.aero/forum/modern-military-aviation