Η διόλου τιμητική θέση της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή λίστα.
Σύμφωνα με την παγκόσμια πλατφόρμα δεδομένων Statista, η Ελλάδα συγκαταλέγεται μεταξύ των πέντε πρώτων χωρών της ΕΕ σε σπατάλες τροφίμων, μαζί με την Κύπρο, το Βέλγιο, τη Δανία και την Πορτογαλία.
Ως σπατάλη τροφίμων θεωρούνται τα τρόφιμα που προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση, τα οποία σπαταλώνται και χάνονται. Δεν είναι μόνο τα τρόφιμα που οι άνθρωποι πετούν στο σπίτι επειδή δεν καταναλώθηκαν ή έχουν χαλάσει. Αυτό δεν αφορά επίσης τα υπολείμματα φαγητού που περισσεύουν από ένα εστιατόριο. Αναφέρεται σε ακατέργαστα τρόφιμα και προϊόντα που χάνονται στο στάδιο της καλλιέργειας, στη διαδικασία συγκομιδής ή κατά τη μεταφορά και την αποθήκευση. Η σπατάλη τροφίμων μπορεί να συμβεί οπουδήποτε σε ολόκληρη την αλυσίδα εφοδιασμού.
Για πολλά χρόνια, το φαινόμενο της σπατάλης τροφίμων επικεντρωνόταν στις αναπτυσσόμενες χώρες όπου ο υποσιτισμός είναι συχνό φαινόμενο. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, ωστόσο, οι ανεπτυγμένες χώρες άρχισαν να εξετάζουν τη σπατάλη τροφίμων και η στάση απέναντι στη σπατάλη τροφίμων, γενικά, έχει αλλάξει, καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι στις πλουσιότερες χώρες αναζητούν βοήθεια για την κάλυψη των διατροφικών τους αναγκών. Τα Ηνωμένα Έθνη αναγνώρισαν τη σημασία του προβλήματος της σπατάλης τροφίμων και, στις αρχές του 2013, εγκαινίασαν το πρόγραμμα “Think-Eat-Save: Μείωσε το αποτύπωμά σου” με στόχο τη δραστική μείωση της σπατάλης τροφίμων στις πλούσιες χώρες.
Σήμερα, το πρόβλημα της σπατάλης τροφίμων έχει λάβει ανησυχητικές διαστάσεις, επεκτείνεται σε περιβαλλοντικές και οικονομικές διαστάσεις και συνδέεται στενά με τις κοινωνικές και ηθικές συνθήκες που επηρεάζουν τους καταναλωτές. Σε έναν κόσμο όπου εκατομμύρια άνθρωποι αντιμετωπίζουν επισιτιστική ανασφάλεια, η σπατάλη καταναλώσιμων τροφίμων αποτελεί τόσο ηθική όσο και περιβαλλοντική κρίση.
Οι ακριβείς λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι σπαταλούν τρόφιμα ποικίλλουν και εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις συνθήκες της κάθε χώρας και περιοχής. Οι καταναλωτικές συνήθειες διαμορφώνονται από κοινωνικούς παράγοντες, συγκεκριμένες καταναλωτικές συμπεριφορές και απόψεις για τα τρόφιμα. Τέλος, πρέπει να ληφθεί υπόψη και το γεγονός ότι οι καταναλωτές είναι παραπληροφορημένοι.
Ο στόχος των Ηνωμένων Εθνών
Τα Ηνωμένα Έθνη στοχεύουν στη μείωση των αποβλήτων τροφίμων κατά τουλάχιστον 50% έως το 2030 για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει ως στόχο τη μείωση των αποβλήτων τροφίμων κατά 50% έως το 2030, στο πλαίσιο της στρατηγικής “Από το αγρόκτημα στο πιρούνι“, η οποία αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Η Ελλάδα, όπως και οι υπόλοιπες χώρες μέλη της ΕΕ, έχει δεσμευτεί για τη μείωση των αποβλήτων τροφίμων, καθώς η πρόληψη των αποβλήτων αποτελεί βασικό μέτρο σύμφωνα με τις πολιτικές κυκλικής οικονομίας.
Στην Ευρώπη, τα απόβλητα τροφίμων έχουν καταστεί μείζον ζήτημα. Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat από τα 27 κράτη μέλη, κάθε άτομο στην Ευρωπαϊκή Ένωση παρήγαγε κατά μέσο όρο 131 κιλά αποβλήτων τροφίμων το 2021, ενώ εκτιμάται ότι 88 εκατομμύρια τόνοι τροφίμων σπαταλώνται ετησίως. Το οικονομικό κόστος εκτιμάται σε 143 δισεκατομμύρια ευρώ, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Η Ελλάδα δεν εξαιρείται από αυτό το πρόβλημα. Σύμφωνα με μελέτη του Barilla Center for Food & Nutrition, η Ελλάδα σπαταλά κάθε χρόνο περίπου 1,3 εκατομμύρια τόνους τροφίμων, που αντιπροσωπεύουν ένα σημαντικό ποσοστό της παραγωγής και της εισαγωγής τροφίμων της χώρας.
Οι ελληνικές δράσεις
Σε αντίθεση με άλλες ανεπτυγμένες χώρες, η σπατάλη τροφίμων στην Ελλάδα προσεγγίστηκε ως ανθρωπιστικό ζήτημα κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης που ξεκίνησε το 2010, όταν πολλοί πολίτες της υπέφεραν από επισιτιστική ανασφάλεια, σύμφωνα με τον Economist. Εκείνη την εποχή, η ανεργία είχε φτάσει σχεδόν στο 20%, με τον διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος να δηλώνει ότι το ένα τρίτο του πληθυσμού ζει κοντά ή κάτω από το όριο της φτώχειας. Η κρίση είχε επίσης προκαλέσει μείωση της σπατάλης τροφίμων, επειδή τα νοικοκυριά αγόραζαν λιγότερα λόγω του χαμηλότερου εισοδήματος.
Στα τέλη της δεκαετίας του 2010 έως τις αρχές της δεκαετίας του 2020, όταν η ελληνική οικονομία ορθοπόδησε μαζί με τη βοήθεια πρωτοβουλιών του ΟΗΕ και της ΕΕ, η σπατάλη τροφίμων στην Ελλάδα άρχισε να γίνεται ένα ζήτημα που έπρεπε να αντιμετωπιστεί.
Πρωτοβουλίες όπως η οργάνωση “Μπορούμε” κάνουν βήματα προόδου στη μείωση της σπατάλης τροφίμων. Το “Μπορούμε” συνδέει τα πλεονάζοντα τρόφιμα από σούπερ μάρκετ, εστιατόρια και λαϊκές αγορές με φιλανθρωπικά ιδρύματα και τράπεζες τροφίμων, διασφαλίζοντας ότι τα βρώσιμα τρόφιμα φτάνουν σε αυτούς που έχουν ανάγκη αντί να καταλήγουν σε χωματερές.
Υπάρχει επίσης η Συμμαχία για τη Μείωση Σπατάλης Τροφίμων, μια συλλογική προσπάθεια δημόσιων αρχών, επαγγελματικών και επιστημονικών φορέων, εταιρειών τροφίμων και εστίασης από όλα τα στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας, κοινωνικών οργανώσεων και φορέων της ακαδημαϊκής κοινότητας.
Στόχος της ΜΚΟ είναι η μείωση της σπατάλης τροφίμων μέσω συντονισμένων δράσεων για την ενημέρωση των πολιτών και την ευαισθητοποίηση σχετικά με την έκταση και τις επιπτώσεις της σπατάλης των διατροφικών πόρων. Αυτό θα γίνει μέσω ενός συνδυασμού στρατηγικών, συμπεριλαμβανομένης της κατάρτισης και εκπαίδευσης των ανθρώπων σε αποτελεσματικές πρακτικές, της προώθησης της έρευνας και της καινοτομίας και της διευκόλυνσης της δωρεάς των πλεονασμάτων τροφίμων. Επίσης, θα επιβλέπεται η διαμόρφωση και εφαρμογή σχετικών δημόσιων πολιτικών.