Η προστασία των προσώπων που τολμούν να κάνουν τη διαφορά στο πλαίσιο άσκησης των επαγγελματικών τους καθηκόντων.
Εργάζεστε στον ιδιωτικό ή το δημόσιο τομέα και έχετε πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με παραβιάσεις σε εργασιακό πλαίσιο; Έχετε γίνει μάρτυρας ύποπτων συναλλαγών και ανήθικης επαγγελματικής συμπεριφοράς που προκαλεί βλάβη στο δημόσιο συμφέρον; Θέλετε να συμβάλλετε στην πρόληψη ή την αποκάλυψη των παραβιάσεων που γνωρίζετε;
Tο νομικό πλαίσιο προβλέπει ότι ένα πρόσωπο (whistleblower) οποιασδήποτε ιδιότητας και οποιουδήποτε επιπέδου μπορεί να καταγγείλει, εγγράφως ή/και προφορικά, μια παραβίαση του δικαίου της ΕΕ που μεταξύ άλλων, αφορά και στην προστασία του περιβάλλοντος ή τη δημόσια υγεία. Και οι οργανισμοί που δεν διαθέτουν μηχανισμούς αναφοράς έχουν διπλάσιες οικονομικές απώλειες από περιπτώσεις απάτης και καθυστερούν σημαντικά να τις ανακαλύψουν, ενώ το 42% των φαινομένων απάτης αποκαλύπτονται χάρη σε μία μόνο αναφορά. Μάλιστα οι επιχειρήσεις με πάνω από 249 εργαζόμενους είχαν περιθώριο μέχρι τον Μάϊο του 2023 να καθιερώσουν εσωτερικούς διαύλους αναφοράς και να ορίσουν Υπεύθυνο Παραλαβής και Παρακολούθησης Αναφορών (ΥΠΠΑ),και μέχρι τον Δεκέμβριο εάν απασχολούν από 50 έως 249 εργαζόμενους. Στην Ελλάδα ωστόσο είτε λόγω νοοτροπίας, είτε λόγω άγνοιας, είτε λόγω φόβου ο νόμος δεν έχει βρει αντίκρισμα όπως αναφέρουν παράγοντες της αγοράς.
Όσον αφορά στην ενδεχόμενη απειλή εάν κάποιος αποφασίσει να “μιλήσει” και να αποκαλύψει πληροφορίες που βλάπτουν το δημόσιο συμφέρον είναι λογικό να φοβάστε, διότι ευλόγως θεωρείτε (ή μάλλον πιστεύετε ότι είναι βέβαιο!) ότι υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να υποστείτε αντίποινα που μπορεί να προκαλέσουν αδικαιολόγητη ζημιά ή να σας θέσουν σε μειονεκτική θέση…
Η οδηγία (EE) 2019/1937 σχετικά με την προστασία των προσώπων που αναφέρουν παραβιάσεις του δικαίου της Ένωσης έχει ενσωματωθεί στην ελληνική νομοθεσία και έχει τεθεί σε ισχύ με το νόμο 4990/2022 (ΦΕΚ Α’ 210/11.11.2022).
Ο νόμος 4990/2022 διασφαλίζει ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο προστασίας των προσώπων που αναφέρουν παραβιάσεις, είτε εσωτερικά, είτε εξωτερικά ή με δημόσια αποκάλυψη, εφόσον, κατά τον χρόνο της αναφοράς τους, είχαν βάσιμους λόγους να θεωρούν ότι οι πληροφορίες που απέκτησαν στο πλαίσιο των εργασιακών δραστηριοτήτων τους, ήταν αληθείς και εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του νόμου.
Αντικείμενο του νόμου είναι η ίδρυση ενός συστήματος εσωτερικής και εξωτερικής αναφοράς παραβιάσεων, η προστασία των προσώπων που αναφέρουν τις εν λόγω παραβιάσεις, η οργάνωση της διαδικασίας υποβολής, παραλαβής και παρακολούθησης των αναφορών και οι κυρώσεις που επιβάλλονται.
Οι διατάξεις του νόμου εφαρμόζονται για την προστασία προσώπων που αναφέρουν ή αποκαλύπτουν:
α) παραβιάσεις ενωσιακού δικαίου στους τομείς:
αα) των δημόσιων συμβάσεων,
αβ) των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, προϊόντων και αγορών, καθώς και της πρόληψης της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας,
αγ) της ασφάλειας και της συμμόρφωσης των προϊόντων,
αδ) της ασφάλειας των μεταφορών,
αε) της προστασίας του περιβάλλοντος,
αστ) της προστασίας από την ακτινοβολία και της πυρηνικής ασφάλειας,
αζ) της ασφάλειας των τροφίμων και των ζωοτροφών, καθώς και της υγείας και της καλής μεταχείρισης των ζώων,
αη) της δημόσιας υγείας,
αθ) της προστασίας των καταναλωτών,
αι) της προστασίας της ιδιωτικής ζωής και των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, καθώς και της ασφάλειας των συστημάτων δικτύου και πληροφοριών,
β) παραβιάσεις που θίγουν τα οικονομικά συμφέροντα της Ένωσης του άρθρου 325 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Σ.Λ.Ε.Ε.) και τα ειδικότερα οριζόμενα στα σχετικά ενωσιακά μέτρα,
γ) παραβιάσεις που σχετίζονται με την εσωτερική αγορά, όπως αναφέρεται στην παρ. 2 του άρθρου 26 της Σ.Λ.Ε.Ε., συμπεριλαμβανομένων των παραβιάσεων των κανόνων της Ένωσης περί ανταγωνισμού και κρατικών ενισχύσεων, καθώς και παραβιάσεων που αφορούν στην εσωτερική αγορά σχετικά με πράξεις που παραβαίνουν τους κανόνες για τη φορολογία των εταιρειών ή διακανονισμούς, σκοπός των οποίων είναι η διασφάλιση φορολογικού πλεονεκτήματος που ματαιώνει το αντικείμενο ή τον σκοπό της εφαρμοστέας νομοθεσίας περί φορολογίας εταιρειών.
Ο νόμος 5095/2024 (ΦΕΚ Α’ 40/15.3.2024) εντάσσει πλέον και τα αδικήματα δωροδοκίας και εμπορίας επιρροής στο πεδίο εφαρμογής του νόμου 4990/2022.
Οι επιχειρήσεις με προσωπικό πάνω από 50 άτομα είναι υποχρεωμένες να θεσπίζουν και να θέτουν σε εφαρμογή κατάλληλους δίαυλους υποβολής αναφορών και καταγγελιών. Πρέπει να ορίζουν έναν Υπεύθυνο Παραλαβής και Παρακολούθησης Αναφορών (Υ.Π.Π.Α.), ο οποίος γνωστοποιείται προς την Επιθεώρηση Εργασίας.
Ο Υ.Π.Π.Α. μπορεί να είναι είτε εργαζόμενος του φορέα ιδιωτικού τομέα είτε τρίτο πρόσωπο και αναφέρεται απευθείας στο ανώτατο διοικητικό όργανο της Εταιρείας.
Κρίσιμη είναι και η προστασία των προσωπικών δεδομένων των Whistleblowers που τυχόν περιέχονται στο πλαίσιο υποβολής κάποιας αναφοράς ή καταγγελίας (βάσει GPDR) , αλλά και η εμπιστευτικότητα για κάθε είδους πληροφορία που οδηγεί άμεσα ή έμμεσα στην ταυτοποίηση των προσώπων αυτών.
Οι wistleblowers δικαιούνται δωρεάν παροχής νομικών συμβουλών, αναφορικά με τις διαδικασίες και τα μέσα έννομης προστασίας έναντι των αντιποίνων, αλλά και δωρεάν παροχής ψυχολογικής υποστήριξης. Σε περίπτωση επιβολής αντιποίνων, δικαιούνται πλήρους αποζημίωσης για τις ζημιές που υπέστησαν.
Με ποινή φυλάκισης και με χρηματική ποινή τιμωρούνται τα πρόσωπα που:
-παρεμποδίζουν ή αποπειρώνται να παρεμποδίσουν την υποβολή αναφοράς σε περιπτώσεις παραβιάσεων που εμπίπτουν στο πεδίο προστασίας του νόμου,
-προβαίνουν σε αντίποινα ή κινούν κακόβουλες διαδικασίες σε βάρος των wistleblowers
-παραβιάζουν την υποχρέωση τήρησης του εμπιστευτικού χαρακτήρα της ταυτότητας των αναφερόντων
Με ποινή φυλάκισης 2 τουλάχιστον ετών και χρηματική ποινή τιμωρούνται τα πρόσωπα τα οποία εν γνώσει τους, προέβησαν σε ψευδείς αναφορές ή ψευδείς δημόσιες αποκαλύψεις.